Seyrani"yi Farklı Okumak

Gönül dünyamızı aydınlatan Hakk ve halk şairlerimizden biride de Develili(Everekli) Seyranidir. Seyrani, çağındaki her türlü yanlışlıklara karşı koymuş, sarayın kibir ve gururunu, aşk ve şehvet dolu gecelerini yermiş, Anadolu insanının acılarını, yaşam biçimlerini dile getirmiş bir halk ozanıdır. Onun görüşleri, şiirleri, hicivleri, eleştirileri toplumun dertleriydi, ıstıraplarıydı. Onun idealinde, insanın bütün çirkin arzularından soyutlanması, gaddar, yalın, kibirli, bencil, riyakâr ruhundan arınması vardı. Onun tüm yaşamı yozlaşmış idarecilerle, cehaletle, yolsuzluklara dini kisve büründüren ham sofularla mücadelede geçti. O, toplumun acımasız iradesi altında ezilen, bedence ve ruhça bozulan insanların dünyalarını gelecek kuşaklara bir ibret aynası olarak sundu. Kötülük, hırsızlık, zulüm gibi kirli yaşamın tehdidi altında kalan toplumun güven ve istikrar özlemini dile getirdi. Yoksulluğun, haksızlığın, hırsız ve soygunculuğun topluma egemen oluşuna isyan etti. Halkın çileli yaşamını ve halkı sömürenlerin çirkin dünyasını ortaya koydu:

Asıl sermaye-i niyabetleri

Emvali eytamdır ticaretleri

Davet-i rüşvete icabetleri

Sıdk ile gönlünün alçaklığından

Yani:

Padişah adına adalet dağıtanların

Yetim malı yemektir asıl sermayeleri

Dürüstlük kisvesi altında ticaretleri

Yetim mallarından rüşvet almaktır

Seyrani, dini makamı ve mevkii işgal edenlerin ak ile karayı nasıl karıştırdıklarını da şöyle özetler:

Şeyhülislama sor ey alicenap

Sevaba günah der, günaha sevap

Fukara hakkında hayırlı cevap

Söyleyecek diller sözden kurumuş.

Devlet hazinesini yağmalayan devlet adamlarını da Seyarani çekinmeden yerer:

Oldu sarikler emin-i beyt-i mal-i müslimin

Beyt-i mal-i müslimin yağma mıdır, bilmem nedir?

Yani: Hırsızlar devlet hazinesinin bekçisi oldu, millet hazinesi yağma mıdır, nedir?

Seyrani, keyfince zulmünü icra eden zalim zorbaların topluma nasıl acı verdiğini, sosyal ayrıcalıkların, sınıfsal farklılıkların nasıl meydana geldiğini, kanunların güçlüden yana, adaletin zenginden yana nasıl yürütüldüğünü, zor koşullar altında yaşayan yoksulların acımasız bir şekilde kaderine nasıl terk edildiğini dile getirir:

Seyrani, sanma zengin bir gün olur kudurur

Mal ile günahların yundurur

Hacıya hocaya evet dedirir

Söğütte kavakta biter nar dese.

Seyrani, tüm bunların günahını omuzlarında taşıyacak olanların aydınlar, dalkavuk bilginler, entrika ve rüşvetle yaşamayı meslek edinmiş idareciler, yargıçlar, kadılar, müftüler, halkı aldatan ve Yaratıcı ile sözcükler düzeyinde tanışık olan şeyh ve dervişler olduğunu söylüyor:

Mahkeme rüşvetçi, fetva şüpheli, şahit yalan

Hakkı iptal eylemekten kadılar(hakimler) ar eylemez.

Müdahin(Dalkavuk)olmasa âlemde alim

Ne haddi zulmetmek mazluma zalim

Zalimler zulmünden sonra mecalim

Kalmadı Ya rabbi bende el a

Seyrani," Mevkii izzeti serefrâz" olanların toplumda üst sınıflara nasıl yükseldiklerini ve önemli yerleri nasıl tuttuklarını görüyordu. Gördüğü haksızlıklara karşı da sesini yükseltmeyi bir görev biliyordu. Bu yüzden de olayları ve kişileri yermeden edemiyordu. İstanbul"da bulunduğu süre içinde idarecileri, saray entrikalarını ve seçkinleri yerdiği için de hakkında kovuşturma açıldı; sürgüne yollandı.

Seyrani, içine düştüğü bu güçsüzlük nedeniyle, yüreğinin derin bir kederle dolu olduğunu biliyordu. Gerçekten de halk ve Hakk için atan nabzında dünya arzusu yoktu. Onun için de yaşamı boyunca yorgun düşmüştü. Ancak maneviyatının sağlam yapısı onu ayakta tutuyordu.

SEYRANI`nin gözü gamla yas imiş

Benim derdim her dertlere baş imiş

Ben bağrımı toprak sandım, tas imiş

Meğer taşa tohum ekilmez imiş

Seyrani"nin, bütün sıkıntılar ve zorluklar karşısında sevmeye, mutlu olmaya, yaşamaya sevdalı bir bakışı vardı. Ona göre günahtan ve ölümden güçlü olan tek bir şey vardı o da sevgiydi. Bu sevdalı bakışta, ıstırap yolunda döktüğü gözyaşlarının semeresini görmeyi çok istiyordu:

Şehri hakikate doğru gidenin

Ayağı altına yol gönder beni

Fazilet ilinde şahlık edenin

Rabbim kapısına kul gönder beni.